VÀ ĐỐI SÁCH CỦA VIỆT NAM

TÓM TẮT

Trong lịch s�?th�?giới hiện đại, Đông Nam Á luôn là một trong những khu vực có ý nghĩa địa chính tr�?chiến lược trong chính sách đối ngoại của c�?Hoa K�?và Trung Quốc. Bằng các phân tích d�?liệu dòng đầu tư trực tiếp (FDI), giá tr�?xuất nhập khẩu hai chiều giữa USA, PRC với các quốc gia Đông Nam Á, khái quát các cơ ch�?hợp tác thương mại song phương giữa Hoa K�? Trung Quốc và các nước Đông Nam Á, các cơ ch�?hợp tác kinh t�?đa phương khu vực, châu lục và th�?giới, lược khảo các siêu d�?án kinh t�?có tác động thay đổi địa kinh t�? địa chính tr�?Đông Nam Á của Hoa K�? Trung Quốc, nhóm nghiên cứu k�?vọng góp phần làm rõ hình ảnh cạnh tranh ảnh hưởng kinh t�?M�?– Trung �?Đông Nam Á hiện nay, đồng thời có các khuyến ngh�?đối sách của Việt Nam trước tầm ảnh hưởng kinh t�?Hoa K�?và Trung Quốc trong khu vực.

1. M�?đầu

Quyền lực là khái niệm trọng tâm trong lý thuyết quan h�?quốc t�?bởi “kh�?năng khiến những ch�?th�?khác hành x�?theo một đường hướng mong muốn�?(Payne, 2013, tr.25), đây là mục tiêu các nhà nước và các nhà lãnh đạo khao khát hướng đến, là điều kiện đảm bảo an ninh và là s�?khẳng định tầm ảnh hưởng, v�?th�?của quốc gia trên bản đ�?chính tr�?quốc t�? Quyền lực cứng đặc trưng là s�?đe dọa và d�?d�? cưỡng ch�?thông qua sức mạnh quân s�? áp lực kinh t�? s�?trừng phạt buộc phải khuất phục (Mearsheimer, Campbell & O’Hanlon, 2006; Wilson, 2008).

Kinh t�?được xem là một nhân t�?quan trọng tạo lập nên quyền lực cứng của một quốc gia, mối quan h�?giữa các hoạt động đầu tư và viện tr�? khuyết tán nguồn vốn và s�?ảnh hưởng lên một quốc gia khác là t�?l�?thuận với nhau (Viotti & Kauppi, 2013). Trước xu hướng toàn cầu hóa, Ahmed (1995) đã nhìn nhận lợi ích kinh t�?ngày càng gi�?vai trò sống còn trong các mối quan h�?quốc t�? cùng góc đ�?này thì Spyros Economides & Wilson (2001) trong quyển “Yếu t�?kinh t�?trong quan h�?quốc tế�?cho rằng chính sách đối ngoại của một quốc gia ngày càng b�?thúc đẩy bởi các cân nhắc thương mại và sức mạnh kinh t�?thật s�?đã mang lại ảnh hưởng nhiều hơn sức mạnh quân s�?bởi s�?ph�?thuộc, kết nối và tương tác lẫn nhau giữa các nền kinh t�?ngày nay đã rõ ràng.

Vùng tranh chấp chiến lược Đông Nam Á s�?ngày càng nóng c�?trên thực địa lẫn bàn ngoại giao. T�?thực tiễn đó, vấn đ�?khảo sát s�?hiện diện kinh t�?của Hoa K�?và PRC tại Đông Nam Á đ�?góp phần làm rõ hiện diện kinh t�?của USA và PRC �?Đông Nam Á là cần thiết.

Với mục tiêu đánh ảnh hưởng của USA và PRC t�?góc nhìn kinh t�? tác gi�?xây dựng mô hình nghiên cứu như hình 1, USA và PRC s�?được phân tích so sánh dựa trên bối cảnh mang đến lợi ích kinh t�?cho 11 quốc gia Đông Nam Á (quốc gia X) là Brunei, Campuchia, Indonesia, Lào, Malaysia, Myanmar, Philippines, Singapore, Thái Lan, Timor Leste, Việt Nam. Theo lý thuyết ch�?nghĩa hiện thực mới thì kinh t�?USA và PRC cho đi s�?đổi lại s�?thừa nhận ảnh hưởng của quốc gia X, lợi ích kinh t�?càng nhiều thì mức đ�?ảnh hưởng càng lớn, gi�?định các yếu t�?khác cấu thành quyền lực khác không tác động đến mô hình nghiên cứu này.

Hình 1. Mô hình nghiên cứu

Quan h�?kinh t�?song phương giữa hai quốc gia thường được xem xét với ba tr�?cột là quan h�?hợp tác kinh t�? thương mại và đầu tư với các biến quan sát như đầu tư trực tiếp nước ngoài (foreign direct investment �?FDI), đầu tư gián tiếp nước ngoài (foreign indirect investment �?FII), kim ngạch xuất khẩu (export) và nhập khẩu (import), cán cân thương mại (balance of trade), viện tr�?quốc t�?(international aid), các hiệp định thương mại song phương (bilateral trade agreements). Quan h�?kinh t�?đa phương giữa nhiều quốc gia được xác định trên cơ s�?các t�?chức quốc t�? các cơ ch�?hợp tác tài chính, các hiệp định kinh t�?thương mại với s�?tham gia của t�?ba quốc gia tr�?lên. Trong phạm vi báo cáo này, tác gi�?tập trung phân tích thực trạng và thảo luận nghiên cứu s�?hiện diện kinh t�?của USA và PRC �?Đông Nam Á dựa trên nguồn d�?liệu thu thập v�?(1) dòng đầu tư trực tiếp (FDI), (2) giá tr�?xuất (3) nhập khẩu giữa USA, PRC với các quốc gia Đông Nam Á, (4) các cơ ch�?hợp tác kinh t�?song phương và (5) đa phương.

2. Kết qu�?nghiên cứu

Dòng đầu tư trực tiếp (FDI) là các khoản đầu tư dưới hình thức s�?hữu và kiểm soát doanh nghiệp (OECD, 2020), FDI có tác động tích cực trong việc phát triển kinh t�?của các quốc gia có nền kinh t�?đang phát triển (Sarkodie & Strezov, 2019), đồng thời tạo ra các liên kết ổn định và lâu dài giữa các nền kinh t�?(OECD, 2020). FDI là ch�?s�?đầu tiên được tác gi�?nghiên cứu khảo sát nhằm làm rõ s�?tham gia của USA và PRC trong việc sáp nhập và mua lại, xây dựng cơ s�?mới, tái đầu tư lợi nhuận kiếm được t�?hoạt động �?các quốc gia Đông Nam Á.

Nguồn: fDi Markets

Hình 2. T�?l�?% FDI vào Đông Nam Á giai đoạn 2003 – 2017

Hình 3 phản ánh t�?l�?% FDI vào các quốc gia khu vực Đông Nam Á trong giai đoạn 2003 �?2017, ta d�?dàng nhận thấy rằng USA hướng dòng FDI mạnh nhất vào Thái Lan và Myanmar, k�?đến là Philippines, Indonesia, Malaysia và Việt Nam, PRC hướng dòng FDI mạnh nhất vào Lào, Campuchia, tiếp sau là Myanmar, Indonesia, Malaysia và Philippines�? đáng chú ý nhất là trường hợp của Việt Nam bởi tổng lượng FDI của PRC và USA cộng lại vẫn thấp hơn lượng FDI t�?Nhật Bản, Hàn Quốc và nội khối Đông Nam Á đầu tư.

Nguồn: fDi Markets

Hình 3. Định hướng FDI vào Đông Nam Á giai đoạn 2003 – 2017

Một thống kê v�?FDI vào Đông Nam Á �?hình 4 cho thấy trong giai đoạn 2003 �?2017, USA đã đầu tư 182 t�?USD vào Đông Nam Á. PRC đã đầu tư 123 t�?USD ch�?yếu tập trung vào kim loại. Nhật Bản là nhà đầu tư FDI mạnh nhất vào Đông Nam Á giai đoạn 2003-2017.

Giá tr�?xuất khẩu và nhập khẩu cũng phản ảnh quyền lực và v�?th�?quốc gia trên trường quốc t�?(Hausmann & Rodrik, 2006; Easterly & cộng s�? 2009). Xuất khẩu là quá trình bán hàng hóa hay dịch v�?của một nước sang một nước khác và thu v�?ngoại t�?thặng dư (Joshi, 2005; Baldwin & Harrigan, 2007). Nhập khẩu được hiểu là việc mua sản phẩm hay dịch v�?của một quốc gia khác, nhập khẩu cho phép một quốc gia có được các sản phẩm hoặc dịch v�?mà mình không có hoặc khan hiếm, chi phí cao, chất lượng thấp t�?các quốc gia khác (Lequiller & Blades, 2006; Baldwin & Harrigan, 2007).

Bảng 2. So sánh giá tr�?xuất nhập khẩu giữa các quốc gia Đông Nam Á

Với PRC và USA năm 2018

Đơn v�? B = t�?USD; M = triệu USD

Nguồn: Thống kê của tác gi�?t�?d�?liệu của các nước

Trong quan h�?kinh t�?quốc t�? việc xuất khẩu và nhập khẩu tập trung vào một quốc gia ngoài những mặt tích cực đã được ch�?ra trên đây, nó còn phản ảnh một s�?ph�?thuộc kinh t�?vào th�?trường và nguồn cung, các quốc gia là th�?trường chính hoặc nguồn nhập khẩu chính được xem như có quyền lực ảnh hưởng đến quốc gia đối tác.

Bảng 2 cung cấp d�?liệu thống kê giá tr�?xuất khẩu của các quốc gia Đông Nam Á vào th�?trường PRC và USA và giá tr�?nhập khẩu hàng hóa, dịch v�?t�?PRC và USA của các Đông Nam Á năm 2018. Quan sát giá tr�?xuất khẩu của các quốc gia Đông Nam Á sang th�?trường PRC, ta nhận thấy đối với Indonesia, Lào, Myanmar, Singapore, Thái Lan thì PRC là th�?trường xuất khẩu quan trọng nhất còn USA là th�?trường xuất khẩu quan trọng nhất của Campuchia, Philippines và Việt Nam. Quan sát giá tr�?nhập khẩu t�?PRC và USA của các quốc gia Đông Nam Á, nhận thấy rằng PRC là nguồn cung quan trọng nhất của 9/11 quốc gia, trong khi đó USA chưa đạt th�?hạng nhất và hai �?c�?11/11 quốc gia. PRC là đối tác thương mại lớn nhất với Việt Nam trong khu vực. Thông qua các giá tr�?xuất khẩu và nhập khẩu với PRC và USA trong khu vực PRC đang là nguồn cung hàng hóa, dịch v�?quan trọng nhất của Đông Nam Á, đồng thời cũng là th�?trường quan trọng của khu vực, so với USA, lợi th�?v�?th�?trường, nguồn cung đều nghiêng v�?PRC.

Các cơ ch�?hợp tác thương mại song phương và đa phương góp phần không nh�?trong việc định hình s�?ảnh hưởng và sức mạnh kinh t�?của Washington và Bắc Kinh �?Đông Nam Á (Bhattacharyay, 2012; Trịnh Th�?Hoa & Nguyễn Th�?Hằng, 2018; Otsuka & Sugihara, 2019), các mối quan h�?kinh t�?song phương giữa PRC và USA với các quốc gia Đông Nam Á th�?hiện thông qua s�?hợp tác giữa hai quốc gia này với 11 nước Đông Nam Á, trực tiếp nhất là 10 quốc gia ASEAN và s�?cạnh tranh giữa PRC và USA �?khu vực này. Các cơ ch�?đa phương th�?hiện thông qua các t�?chức và cơ ch�?(diễn đàn, hiệp định, khu vực�?, c�?th�?

Các cơ ch�?song phương rất được PRC chú trọng, PRC khẳng định s�?ủng h�?mạnh m�?của mình trong quan h�?song phương với Campuchia t�?những năm 2010 với những toan tính liên quan đến cảng Sihanoukville và các vấn đ�?chính tr�?phức tạp khác. PRC nâng tầm quan h�?với Malaysia lên thành đối tác chiến lược toàn diện t�?năm 2013. PRC mong muốn thúc đẩy quan h�?hợp tác chiến lược với Lào t�?năm 2016 có liên quan đến các thủy điện trên sông Mekong. PRC coi Thái Lan là anh em trong quan h�?quốc phòng và đầu tư cùng lức với việc coi quan h�?với Philippines đang �?giai đoạn vàng t�?năm 2017. PRC thúc đẩy quan h�?thương mại với Indonesia và xem mối quan h�?này mang lại lợi ích và hòa bình cho th�?giới (2018). PRC cam kết thúc đẩy phát triển hành lang kinh t�?t�?biên giới PRC �?Myanmar đến vịnh Bengal (2019). Năm 2019, PRC ký với Singapore nhiều thỏa thuận hợp tác, nâng cấp Hiệp định Thương mại t�?do Singapore �?PRC.

Sáng kiến ​​Vành đai và Con đường (Belt and Road Initiative) được Bắc Kinh khởi động t�?năm 2013 với trọng tâm một con đường là “Con đường tơ lụa hàng hải th�?k�?21�?(MSR), bắt nguồn t�?Phúc Châu (Fuzhou), kết nối các thành ph�?ven biển bao gồm Hà Nội, Jakarta, Kuala Lumpur, Kolkata, Nairobi, k�?hoạch này bắt đầu với các hứa hẹn xây dựng các hải cảng và cơ s�?Logistics hiện đại, MSR trực tiếp tác động đến đại b�?phận các quốc gia ASEAN bằng các tiếp cận kinh t�?t�?h�?tr�? đầu tư trực tiếp, viện trợ�?bằng cách đưa “c�?cà rốt�?v�?lợi ích kinh t�?tới các đối tác tranh chấp, PRC muốn các nước liên quan “thần phục�?các yêu sách v�?ch�?quyền của mình.

Với USA, Đông Nam Á được xem là điểm đầu tư quan trọng trong khu vực Ấn Đ�?Dương �?Thái Bình Dương. Tại Đông Nam Á, Philippines và Thái Lan được xem là đồng minh truyền thống của USA, tuy nhiên những năm gần đây hai quốc gia này có xu hướng kết nối nhiều hơn với PRC, quan h�?kinh t�?USA – Việt Nam t�?năm 2010 đến nay cũng có nhiều bước tiến tích cực. Trong chính sách đối ngoại của USA, s�?hợp tác kinh t�?�?Đông Nam Á tuy được khẳng định là mạnh m�?(Đại s�?quán USA tại Việt Nam, 2019) nhưng trên thực địa thì Đông Nam Á vẫn không tách rời khỏi tầm nhìn Ấn Đ�?Dương �?Thái Bình Dương (Indo-Pacific Strategy) – s�?m�?rộng và sửa đổi Chiến lược tái cân bằng Châu Á �?Thái Bình Dương thời Tổng thống Barack Obama và ngăn chặn s�?trỗi dậy của PRC, bảo v�?quyền lực USA trong khu vực của Tổng thống Donald Trump. Mới đây nhất, những n�?lực tạo lập “Mạng lưới kinh t�?thịnh vượng�?của nhóm “B�?t�?kim cương�?là USA, Australia, Nhật bản và Ấn Đ�? có mời thêm Việt Nam, Hàn Quốc và New Zealand mang nhiều hứa hẹn v�?phát triển kinh t�? tái cấu trúc chuỗi giá tr�?mới toàn cầu.

Các cơ ch�?hợp tác kinh t�?đa phương �?Đông Nam Á được c�?USA và PRC rất quan tâm, có th�?k�?đến ASEAN+3 (PRC, Hàn Quốc, Nhật Bản), Diễn đàn đối thoại châu Á (ACD), Diễn đàn hợp tác Á �?Âu (ASEM), Diễn đàn hợp tác kinh t�?châu Á – Thái Bình Dương (APEC), Hiệp định đối tác toàn diện khu vực (RCEP), Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến b�?xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Khu vực mậu dịch t�?do ASEAN – PRC (ACFTA)�?S�?hiện diện trong cấu trúc đa phương của USA còn được th�?hiện thông qua các đàm phán v�?cơ ch�?“Một cửa�?ASEAN với h�?thống môi trường thương mại t�?động (ACE), chiến lược hợp tác kinh t�?Ayeyawady-Chao Praya-Mekong (ACMECS) trong khuông kh�?Chiến lược Ấn Đ�?Dương �?Thái Bình Dương, tuy nhiên việc USA rút khỏi Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (Trans–Pacific Partnership Agreement – TPP) gây nhiều tiếc nuối. T�?phía PRC, các quyết định đầu tư mạnh m�?t�?sáng kiến Một vành đai, Một con đường (One Belt One Road �?OBOR) mà nay là Sáng kiến Vành đai và Con đường (Belt and Road Initive �?BRI) t�?năm 2013 tuy được Ch�?tịch Tập Cận Bình và các nhà lãnh đạo Trung Nam Hải k�?vọng rất lớn nhưng kết qu�?của nó s�?còn nhiều tranh luận.

3. Kết luận nghiên cứu và kiến ngh�?đối sách của Việt Nam

�?.1. Kết luận nghiên cứu

Thông qua d�?liệu nghiên cứu, trước tiên bài viết thừa nhận USA và PRC đã và đang có những đóng góp quan trọng trong việc cung cấp các nguồn lực cho phát triển kinh t�?của các quốc gia Đông Nam Á, USA và PRC đang và s�?là đối tác kinh t�?quan trọng hàng đầu của các quốc gia Đông Nam Á và đương nhiên việc nâng mối quan h�?ngoại giao nói chung và nhất là ngoại giao kinh t�?với USA và PRC là những ưu tiên trong chính sách của các quốc gia Đông Nam Á. Hiện diện kinh t�?của PRC tại Đông Nam Á đang có phần mạnh m�?hơn USA và trong các quyết định chính sách đối ngoại, các quốc gia Đông Nam Á d�?nghiêng v�?phía PRC dưới áp lực kinh t�? V�?mặt kinh t�? PRC đã s�?dụng v�?trí trung tâm của mình trong mạng lưới sản xuất và tiềm năng th�?trường của các quốc gia Đông Nam Á, đây là mục tiêu dùng sức mạnh kinh t�?như một phương thức định hình thành công cấu trúc quyền lực của h�?�?Đông Nam Á, t�?đó tác động lên nền kinh t�?– chính tr�?toàn cầu.

3.2. Kiến ngh�?đối sách của Việt Nam

T�?kết luận nghiên cứu hiện diện kinh t�?của USA và PRC �?Đông Nam Á, tác gi�?có ba kiến ngh�?đối sách của Việt Nam:

Đầu tiên, Việt Nam cần xác định ngoại giao kinh t�?đa phương là ch�?lực trong chính sách kinh t�?đối ngoại.

K�?đến, cân bằng mối quan h�?kinh t�?với USA và PRC.

Cuối cùng, Việt Nam cần tiếp tục tăng cường hợp tác kinh t�?nội khối Đông Nam Á và h�?tr�?gia tăng s�?hiện diện kinh t�?của các cường quốc kinh t�?khác tạo s�?cân bằng trong h�?thống quyền lực khu vực.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Ahmed, M.M. (1995). The Nexus of Political and Economic Factors in International Relations: A Marketing Perspective. Springer Press.

Baldwin, R. & Harrigan, J. (2007). Zeros, Quality and Space: Trade Theory and Trade Evidence. NBER Working Paper.

Bhattacharyay, B.N. (2012). Benefits and Challenges of Integrating South and Southeast Asia. International Journal of Development and struction, pp.40�?6.

Campbell, K. & O’Hanlon, M. (2006). Hard Power: The New Politics of National Security. Political Science Quarterly Vol. 122, No. 4, pp.706.

Đại s�?quán Hoa K�?tại Việt Nam (2019). Hoa k�?và ASEAN �?Quan h�?đối tác bền vững. //vn.usembassy.gov/vi/hoa-ky-va-asean-quan-he-doi-tac-ben-vung/

Easterly, W., Reshef, A., Schwenkenberg, J. (2009). The Power of Exports. Policy Research working paper.

Francois, J. F. & Wignaraja, G. (2008). Economic Implications of Asian  Integration. Global Economy Journal 6, pp.1�?6.

Hausmann, R., & Rodrik, D. (2006). Doomed to Choose: Industrial Policy as Predica-ment. Working Paper.

Jetin, B. & Mikic, M. (2016). ASEAN Economic Community: A Model for Asia-wide Regional Integration?. New York: Palgrave Macmillan.

Joshi, R. M. (2005). International Marketing. Oxford University Press.

Kemensits, P. (2018). Geopolitical Consequences of the 21st century New Maritime silk Road for southeast Asian Countries. An International Journal, Vol 4, No.1, pp.107.

Lequiller, F. & Blades, D. (2006). Understanding National Accounts. OECD, pp. 139.

Lieberman, V. (2003). Strange parallels: Southeast Asia in global context, c. 800�?830, Vol. 1: Integration on the mainland. Cambridge: Cambridge University Press.

Majid, M. (2012). Southeast Asia between China & the United States. IDEAS Special Reports.

Michael Cox, M. (2012). Indispensable Nation? The United States in Southeast Asia, The new geopolitics ò southeast asia. IDEAS Special Reports.

Payne, R. (2013). Global Issues. New York, New York. Pearson.

Ravenhill, J. (2006). Is China an Economic Threat to Southeast Asia?. Asian Survey 46, no. 5 (2006): 653, pp.74.

Santasombat, Y. (2018). Chinese Capitalism and Economic Integration in Southeast Asia. ISEAS Publishing.

Sarkodie, S. A. & Strezov, V. (2019). Effect of foreign direct investments, economic development and energy consumption on greenhouse gas emissions in developing countries. Science of the Total Environment, pp.862.

Shimada, R. (2018). Invisible links: Maritime trade between Japan and South Asia in the early modern period.

Spyros Economides & Wilson, P. (2001). The economic factor in international relations: a brief introduction. Library of international relations. (19th). I.B. Tauris, London.

Sugihara, K.O. (2019). Southeast Asia and International Trade: Continuity and Change in Historical Perspective, Paths to the Emerging State in Asia and Africa. Springer Nature Switzerland.

Tổng cục Thống kê Việt Nam (2019). Thống kê một s�?ch�?tiêu kinh t�?ch�?yếu năm 2018 và năm 2019. //www.gso.gov.vn/Default.aspx?tabid=217

Trịnh Th�?Hoa & Nguyễn Th�?Hằng (2018), Cấu trúc quyền lực kinh t�?đang định hình �?châu Á – Thái Bình Dương và vai trò trung tâm của ASEAN. //www.lyluanchinhtri.vn/home/index.php/quoc-te/item/2654-cau-truc-q…

Viotti, P. R. & Kauppi, M. V. (2013). International Relations and World Politics, Fifth Edition. New York, New York. Pearson.

Westad, O.A. (2012). China and Southeast Asia. IDEAS Special Reports.

Wilson, E.J. (2008). Hard Power, Soft Power, Smart Power. The Annals of the American Academy of Political and Social Science. 616 (1), pp.110-113.

Nhóm tác giả: Nguyễn Đức Quyền –  Nguyễn Quang Trung