“Ta thấy những kiến thức mà trong những thời đại trước đây, tinh thần lão luyện của bao người đã phải dày công nghiên cứu, nay được hạ thấp xuống thành những thông tin, bài tập, thậm chí trò chơi của tuổi ấu niên. Trong sự tiến bộ này của nền giáo dục, ta có thể nhận ra lịch sử của việc đào tạo văn hoá (Bildung) của toàn thế giới được tái hiện lại ở những nét phác thảo”.  

Không bàn ở đây về sự tương đồng giữa sự sinh triển của cá thể (ontogenesis) với sự sinh triển của của cả giống loài (polygenesis), nhận định trên của Hegel trong tác phẩm bất hủ Hiện tượng học tinh thần cho ta biết thêm một kích thước cốt lõi khác trong quan niệm về “giáo dục” (Bildung) trong truyền thống duy tâm Đức: sự tương tác giữa cái tôi cá nhân và toàn bộ thế giới hay giữa cái chủ quan và cái khách quan, trong di sản tư tưởng của Humboldt và Hegel…

(Nguồn: Người Đô Thị, 3/10/2014)